Varen in plaats van vliegen

Het is nog niet eens zo lang geleden dat het internationale, intercontinentale, passagiersvervoer hoofdzakelijk over zee ging en niet door de lucht. Vliegen was voor de komst van het straalverkeersvliegtuig zo duur dat de KLM in de jaren 1950 reclame maakte met de slogan ‘Vliegen is goedkoper dan u denkt’ en dagjesmensen trachtte te verleiden tot vliegen, met een rondvluchtje vanaf Schiphol.

Wie een verre reisbestemming had en niet vermogend was, reisde per schip. Vliegen was voor de ‘jetset’, de happy few. Tientallen miljoenen Zuid- en Oost-Europeanen emigreerden tussen 1850 en 1950 per schip van Europa naar de Verenigde Staten, via Rotterdam, Antwerpen en Hamburg met name en ze reisden via het quarantainestation Ellis Island in de baai van New York de V.S. in.

De SS Rotterdam die in 1958 van stapel liep is de laatste Nederlandse Oceaanstomer en ligt tegenwoordig als attractie in Rotterdam. (foto: Wikipedia)

Verder onderhielden schepen lijndiensten naar de overzeese gebiedsdelen, Nederlands-Indië, Frans Afrika en Frans Indo-China en Brits India, Singapore en Borneo en niet te vergeten Australie, Nieuw Zeeland en Canada.

De eerste stoomschepen werden voortgedreven door zij-raderen en hadden ook nog zeilen: de Great Western en de Great Eastern, ontworpen door de Britse ingenieur van Franse afkomst Isambard Kingdom Brunel, wiens vader was gevlucht voor de Franse Revolutie en die zijn zoon daarom de middelste naam Kingdom had gegeven (maar dit terzijde).

Vanaf de vroege negentiende eeuw tot en met de eerste helft van de twintigste eeuw heerste de hegemonie van de Europese ‘oceanliner’ , de oceaanstomer, op de wereldzeeën. Enkele illustere exemplaren waren de ‘Titanic’, de ‘Lusitania’, de ‘Île de France’, de ‘France’, de ‘Normandie’ de ‘Europa’ (van de Deutsche Lloyd), de ‘Vaterland’ en de Italiaanse ‘Andrea Doria’.

Ingenieur Isambard Kingdom Brunel, geestelijk vader van talrijke ijzeren constructies waaronder schepen zoals de Great Britain, Great Eastern en Great Western. (foto Wikipedia)

Lijndiensten over zee voor passagiers bestaan nog steeds, maar het is een kleine markt voor liefhebbers die dan kunnen meevaren op een vrachtschip, bijvoorbeeld van de Italiaanse rederij Grimaldi Lines. Het laatste als echte oceanliner gebouwde schip is de nog actieve ‘Queen Mary 2’. (Ze is vernoemd naar Mary Van Teck, een Duitse die de grootmoeder was van de huidige Britse koningin.)

De snelste lijnschepen die de Blauwe Wimpel veroverden waren de Franse ‘Normandie’, de Britse ‘Queen Elisabeth’ en als laatste uiteindelijk de Amerikaanse ‘United States’. Die deed er in 1952 drie etmalen en 10 uur over om de Atlantische Oceaan van New York (Ambrose Lightship in New York Harbour naar Bishop Rock voor de kust van Cornwall) te komen met een snelheid van 38 knopen, zo’n 45 mijl per uur ofwel ruim zeventig kilometer per uur. Gemiddeld dus, en niet op het volle vermogen. (Het schip was mede in opdracht van de US Navy gebouwd om desgewenst snel troepen naar Europa te kunnen brengen in de Koude Oorlog.)

Vanwaar nu deze nostalgie? Wel, misschien is het in deze Coronatijd het moment om de lijnvaart nieuw leven in te blazen. Allereerst zijn vele tientallen cruiseschepen op dit moment opgelegd omdat ze besmettingshaarden zijn gebleken. Maar als we de passagierscapaciteit van zo’n varende eetschuur nu eens verlagen van pakweg 4.000 naar 1.000 zodat aan boord gemakkelijk een paar meter afstand kan worden gehouden, zou er dan een verdienmodel in zitten?

In plaats van 7 uur lang opgevouwen zitten met 32 centimeter beenruimte, heb je dan een eigen hut, deckchair en een wandeling naar de bar. Drie dagen lang? Lijkt me te doen. Er moet misschien geld bij, maar we vermijden veel CO₂-uitstoot.

Een probleem is dat de huidige cruiseschepen niet zijn gebouwd op snelheid en niet voor de snelle Atlantische oversteek: De ‘liners’ van weleer beschikten over enorme vermogens en hadden een lange boeg om de hoge golven bij storm zo te breken dat ze niet tegen de opbouw konden slaan.

Maar een oversteek in drie of twee dagen zou tegenwoordig technisch kunnen: schepen hebben bestuurbare stabilisatievinnen, boegschroeven, je kunt de aandrijving dieselelektrisch maken of helemaal elektrisch omdat batterijgewicht veel minder een bezwaar is dan bij elektrisch vliegen. We hebben tegenwoordig satellietnavigatie en -communicatie en veel betere weersverwachtingen dus eventuele stormgebieden zijn te vermijden en iedereen kan volop online zijn.

De Amerikaanse bedrijfsadviseur en managementauteur Jeremy Rifkin prijst in zijn boek The European Dream het ontspannen levenstempo in Europa vergeleken bij dat in de V.S en Azië als een toekomstmodel. Daar hoort langzaam reizen bij. De markt voor ‘leisure’ in Europa groeit, simpelweg door de vergrijzing. Behalve geld hebben gepensioneerde mensen vooral veel tijd, heel veel tijd. Op een vakantiebestemming komen mag best een paar dagen extra reistijd kosten als die reis aanzienlijk comforbaler is dan vliegen terwijl zij veel minder milieubelasting oplevert. Scheepvaart is gemakkelijker te verduurzamen dan luchtvaart.

‘Luchtvaart’ komt niet voor niets van het woord ‘varen’: De KLM is opgericht door scheepsreders dus waarom kan zij niet ook gewoon Koninklijk Zeevaart Maatschappij heten? Het is maar een idee

Dan hier een leuk filmpje: