Weltberühmtes Fluchtfoto: Der Grenzpolizist Conrad Schumann, bewaffnet und in Uniform, springt in die Freiheit.(15.8.1961). / Bild: (c) Berliner Mauer Museum
Vandaag is in Duitsland een beladen dag omdat op deze dag, 13 augustus, in 1961 de bouw van de Berlijnse muur begon. In het boek Amerika’s Ondergrondse beschrijft Eva Schweitzer de Duitse-Amerikaanse betrekkingen als een een spel van wederzijdse manipulatie en spionage.
Zij vertelt dat de toenmalige senator William Fulbright, adviseur van president Kennedy, de bouw van een muur opperde bij de Oostduitse leider Walter Ulbricht die er toestemming voor verkreeg van Sovjetleider Chroestjov. De duizenden Oostberlijners die dagelijks vanuit de Sovjetzone naar het westen vluchtten, baarden de Oostduitse communisten en de Sovjetleiders grote zorgen en leidden tot troepenopbouw langs de grens, hetgeen de Amerikanen aanzette tot het eveneens samentrekken van troepen. De situatie leek te gaan escaleren tot een rechtstreekse confrontatie tussen de twee nucleaire grootmachten.
Op 30 juli 1961, twee weken voordat de bouw van de Muur zou starten, zei Fulbright op de Amerikaanse televisie, ”Ik snap niet waarom de Oostduitse grens niet eenvoudig wordt gesloten.” Verdragsrechtelijk waren er volgens Fulbright geen beletselen. Het zou het lont uit het kruitvat halen.
Binnen de regering-Kennedy wonnen de machtspolitici het van de idealisten: De Amerikanen zouden de sluimerende (tweede) Oostduitse volksopstand (de eerste had plaats gehad in 1953) tegen de Sovjetdictatuur niet steunen. Voor de veiligheidsgarantie van West-Berlijn (Kennedy: ‘Ich bin Berliner’.) en West-Duitsland werden Oost-Berlijn en Oost-Duitsland ‘opgeofferd’.
De West-Berlijnse sociaal-democratische burgemeester Willy Brandt (en latere bondskanselier) was ontzet en wilde de Oostduitse verhindering van het vrije personenverkeer voor de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties brengen. Brandt legde zich neer bij de situatie en ontvouwde als kanselier de beroemde Ostpolitik, deen beleid dat streefde naar geleidelijke ontspanning tussen West en Oost-Duitsland. Hij moest aftreden toen bleek dat een van zijn naaste medewerkers, Gunther Guillaume, een Oostduitse spion was.
Het zou tot 1989 duren voordat de Sovjetunie zou ophouden te bestaan en tot 1990 voordat de DDR zou instorten. Toen ‘vluchtten’ alsnog talloze Oostduitsers naar het westen om er achter te komen dat zij daar niet met open armen werden ontvangen. Oost- en West-Duitsland bleken behoorlijk van elkaar vervreemd.
Nu, 25 jaar later, zijn de meeste sporen van de DDR, vooral die van haar economische achterlijkheid, wel uitgewist. Dat gaat niet zonder slag of stoot. De bouw van een nieuwe Berlijnse luchthaven op de plek van het voormalige Oostduitse vliegveld Schonefeld, is ontaard in een bouwschandaal en loopt vertraging op vertraging op. Het moet een monument worden voor zijn naamgever, Willy Brandt (1913-1992).
Kijk, om een idee te krijgen van de toenmalige tijdgeest en de spanning van de Koude Oorlog ook deze ZDF-docu.