Dit is een kritische en interessante poging om te achterhalen waarom het met de Europese samenwerking is gelopen zoals het gelopen is. Ik denk dat het uitgangspunt klopt: dat de Europese Unie teveel een van de bevolking losgezongen project is geworden van een in een hermetisch denksysteem levende elite van eurocraten. Dat er een democratisch deficit is, tekort een herkenning en erkenning door brede lagen van de bevolking. Toch trapt de maker bij vlagen in de valkuil van het complotdenken dat het vooral een project is van het grootkapitaal.
Dan kom je al gauw terecht bij de bijna in zijn woede stikkende economisch geograaf Ewald van Engelen en Harry van Bommel van de Socialistische Partij. Die laatste is, samen met de vrij prominent in beeld komende Michael Farage (UKIP, de United Kingdom Independent Party), juist het bewijs van een electoraal effectieve tegenbeweging tegen steeds meer ‘Europa’. En als het gaat om de fixatie op de uitdijende macht van de Europese instituties (de Europese Commissie en het Europese Parlement) dan gaat de documentaire voorbij aan het feit dat in de Eurocrisis en met name in de crisis rondom Griekenland, het juist het Europese gremium van de regeringsleiders (dus de afzonderlijke landen) was die het voortouw nam en niet de Europese Commissie. Als het er op aan komt ligt de macht dus bij de onafhankelijke, soevereine staten.
Het opvoering van Zwitserland als bewijs dat je als klein land het lidmaatschap niet nodig hebt om heel welvarend te worden, overtuigt niet. Het laat namelijk buiten beschouwing hoe Zwitserland via allerlei bilaterale verdragen al lang muurvast zit vastgeklonken aan de Europese Unie – zonder dat ze er noemenswaardige invloed op hebben kunnen uitoefenen. Dat kan Nederland, als lid met vetorecht, wel. Zwitserland behoort inderdaad, samen met Nederland en Denemarken tot de landen met de gelukkigste bevolking en de hoogste welvaart; die hangt dus van allerlei andere factoren af.
Persoonlijk zou ik in zo’n documentaire ook enkele mensen hebben opgevoerd die met iets meer politieke distantie hun licht over Europa kunnen laten schijnen zoals Luuk van Middelaar, Tzvetan Todorov en Mark Leonard. Denkers. Want je wil toch vooral weten: Hoe nu verder? Misschien iets voor een vervolg op deze documentaire.
(Erwin van den Brink)