Enkele jaren geleden leerde ik via mijn vrouw Frans Kurstjens uit Swalmen bij Venlo kennen, een voormalige humanistisch raadsman bij Defensie en een enthousiast fotograaf. Hij volgde ruim tien jaar geleden een opleiding aan de Fotovakschool maar fotograferen doet hij al veel langer. Hij ging mee op uitzending naar Bosnië en Afghanistan. Zijn ingrijpende ervaringen daar verwerkte hij in het deels autobiografische fotoboek ‘Mijn groene pak’.
Hij diept in dat boek het begrip ‘moral injury’ uit dat weergeeft dat er aan de trauma’s die de jongens en meiden tijdens uitzending oplopen ook een morele dimensie zit. De camera was altijd zijn ‘wapen’ waarmee hij contact legde met de manschappen terwijl zij bezig waren met hun dagelijkse bezigheden. Een camera is een stuk techniek en landmachtmensen zijn veel bezig met techniek dus dat schept gemakkelijk een band. Via de lens knoopte Frans gesprekken aan met militairen.
Wij zoeken elkaar met enige regelmaat op. Frans is een Limburger en de streek rond Venlo waar hij vandaan komt is voor mij vol herinneringen. In mijn kinderjaren ging ons gezin er op vakantie, in Schandelo, bij de familie Leupers. Mijn moeder die tijdens de Tweede Wereldoorlog bij C&A in Amsterdam werkte had Joep Leupers leren kennen via een bevriende collega. Leupers en zijn vrouw Agnes exploiteerden naast hun kleine gemengd agrarische bedrijf een ‘vakantieboerderij’, begin jaren 1960 een noviteit. Oom Joep Leupers betrok zijn gasten enthousiast in de bedrijfsvoering: We hielpen het hooi binnenhalen, verzorgden de kalfjes, voerden de kippen en op de bok van de wagen mochten wij kinderen bij toerbeurt de teugels van de knol Netty vasthouden.
Maar het bijzondere aan Limburg was voor mij als kind het buitenlandgevoel dat het in me losmaakte. Als Hollands jongetje was ik gebiologeerd door de nabijheid van de grens: Als je aan de Maasoever staat en je tuurt naar het westen dan kijk je België in. Als je je een halve slag omdraait en je staart naar het oosten dan zie je voorbij de Maasduinen en De Hamert de heuvels van Duitsland. Mijn vader noemde het de Costa de Mosa zodat ik daarmee kon pochen bij mijn schoolvriendje die in 1965 al naar de Costa del Sol ging.
We zwommen in de Ravenvennen tussen de libellen en in de Maas, tussen de kribben terwijl de aken langs tuften. Het verste weiland van oom Joep grensde letterlijk pal aan Duitsland. Een keer staken we clandestien de grens over via het oude smokkelpad bij Jachtlust en we kregen direct Polizei op onze hielen en we hadden wat uit te leggen. Wij waren immers Hollanders en geen Limburgers.
Door de nabijheid van de grens leek mij in Limburg de Tweede Wereldoorlog altijd dichterbij dan thuis in Noord-Holland. Er is tijdens de geallieerde opmars in 1944, getuige de vele herdenkingsmonumenten in de dorpen, zwaarder gevochten dan in het westen waar de Duitsers in mei 1945 capituleerden.
Als ex-militair en fotograaf stelt Frans bovengemiddelde belangstelling in het werk van oorlogscorrespondenten als Robert Capa die met de Geallieerden landde in Normandië. Capa was in 1947 een van de oprichters van het bekende fotoagentschap Magnum. Een minder bekende oprichter van Magnum was de Britse fotograaf George Rodgers.
Frans liet mij laatst wat zien van Rodgers’ werk en legde me uit waarom het hem inspireerde tijdens zijn opleiding aan de Fotovakschool. ‘Ten tijde van mijn fotografenopleiding werkte ik bij Defensie en was ik ook al op uitzending geweest, in Bosnië. Daar voelde ik mij een klein beetje oorlogsfotograaf, niet zoals Rodgers natuurlijk die echt middenin in gevechten zijn werk deed. Eerste uitzending was ook overgang van analoog naar digitaal: bij Amerikanen kocht ik mijn eerste digitale camera.’
Frans is aan de Fotovakschool afgestudeerd in 2008 met een project dat hij Crossroads heeft genoemd. Hij legde kruispunten vast op mooie plekken in Limburg. Het zijn plekken die worden gemarkeerd met allerlei ’straatmeubilair’ zoals hij het noemt: een wegwijzer, een bankje maar ook heel vaak een klein herdenkingskapelletje of een kruisbeeld. Het zijn opnames die bestaan uit meerdere digitaal aan elkaar gemonteerde beelden die niet alleen een kruispunt laten zien maar ook waar de wegen die ernaartoe leiden vandaan komen. En in Limburg is dat bijna altijd de grens.
‘Als Limburger bestaat de grens eigenlijk niet voor mij’, zegt Frans. ‘Nou ja zo’n stenen paal en dan sta je met het ene been in Duitsland. Wij liepen door het bos, te pas en te onpas de grens over en dat zag je pas als je in een Duits dorp uitkwam waar ze dezelfde taal, dialect, spreken en verstaan als in Limburg. Voor mij bestaan eigenlijk geen grenzen. Ben ik daarom meer Europeaan? Als je op het smalste stuk van Limburg bent, en je gaat te voet dan kun je ontbijten in België, lunchen in Limburg en dineren in Duitsland, met gemak. Met ons dialect praten we even gemakkelijk in België en Limburg als in Duitsland. Heel veel Limburgers en Belgen en Duitsers zijn ook rijk geworden met smokkelen, door die onzinnige grens.’
Over George Rodgers zegt Frans: ‘Interessant aan hem is dat, omdat hij analoog fotografeerde, er een grote tijdspanne zat tussen het maken van de foto’s en het ontwikkelen, afdrukken en bekijken. Toen hij zijn afdrukken bekeek, zag Rodgers pas wat voor verschrikkingen hij had vastgelegd, vaak op een compositorisch afgewogen esthetische manier. Hij schrok zo van wat hij had vastgelegd zonder het echt te zien, dat hij besloot nooit meer oorlogen te fotograferen.
Fragment van de film die George Rodger in 1949 maakte van de Nuba (Rare footage of Nuba bracelet fighting and Latuka Rainmakers filmed in 16mm by George Rodger while on assignment in Kordofan, Southern Sudan in 1949. Includes original soundtrack.) Bron: http://www.georgerodgerphotographs.com/biography
Het werk van Frans Kurstjens staat onder meer op: http://franskurstjens.nl
De biliografische en bestelinformatie over ‘Mijn groene pak’ vind je op: https://lecturis.nl/product/mijn-groene-pak/
| ggggggg | mmmmmm |