Twintig jaar lang heeft het Westen, een coalitie van westerse landen, gepoogd van Afghanistan een modern, beschaafd, land te maken en dat lijkt nu vooralsnog mislukt: De Amerikanen trekken hun troepen terug en daarmee de Europese landen ook. De NAVO-missie ISAF houdt op.
Wat verstaan we nu eigenlijk onder dat ‘beschaving’? Beschaving wordt weerspiegeld in hoe mensen in een samenleving met elkaar omgaan. Welke wetten, regels, conventies of omgangsvormen, welke tradities er gelden en wat taboe is. Die zijn niet eeuwig maar tijdelijk en veranderlijk.
Ook bij ons maar wij vinden daarenboven dat er universele waarden zijn die nastrevenswaardig zijn en tijdloos. Zoals mensenrechten. Die rechten zijn ontsproten aan de geest van het humanisme dat zich vanaf de late middeleeuwen in Europa ontwikkelde als voorbode op de Verlichting, het idee dat mensen kunnen nadenken en zich daarom aan hun eigen onwetendheid kunnen ontworstelen.
Het markeerde zoals Karl Popper schreef, de overgang van een tribale samenleving (waarin de stam of clan de bewegingsvrijheid van het individu bepaalt) naar een open samenleving waarin het individu, bekleed met universele rechten, centraal staat. Afghaanse vrouwen – en meisjes – vrezen nu terecht voor de repercussies van de Taliban die de Sharia herinvoert en hun rechten beknot.
In de seculiere westerse rechtspraak is vaak behoorlijk wat aan te merken op de procesgang – zie de lapzwanserij die Peter R. de Vries aan het daglicht bracht – maar in elk geval wordt die rechtspraak tegenwoordig uitgeoefend door zowel mannen als vrouwen. Religieuze rechtspraak – of die nu Christelijk, Islamitisch of Joods is – is een mannenaangelegenheid. Daar klopt iets niet, heel fundamenteel. Welk schriftexegetisch lulverhaal je er ook aan ophangt, ik kan niet inzien waarom de helft van de wereldbevolking van het uitoefenen van rechtspraak uitgesloten zou moeten zijn. Mannelijke privileges leiden tot willekeur jegens vrouwen. Leven onder willekeur is leven in angst. Niet hoeven leven in angst, zonder vrees, is misschien wel het belangrijkste aspect van de ‘condition humaine’, de staat van zijn die ieder mens nodig heeft voor een menswaardig leven.
Toch wil ik wel iets a decharge aanvoeren voor die Talibanmannen: Zij zien het westerse, kosmopolitische universalisme, terecht als een poging om een einde te maken aan hun beschaving. Een cultureel imperialisme.
Hoe een beschaving ook uit zichzelf kan veranderen, illustreert het verhaal van Franca Viola, een Siciliaanse vrouw, dat ik toevallig tegen kwam. Franca Viola ontketende in 1960 een nationaal schandaal door haar verkrachter bij de rechterlijke autoriteiten aan te geven. Ze schond daarmee de conventie dat een verkrachte vrouw eerloos is tenzij ze alsnog wordt gehuwd wat alleen kon als haar verkrachter bereid was haar te huwen want een man huwt normaliter geen onteerde vrouw. Dat was in het Siciliaanse Italie van 1960 de manier om een vrouw te ‘veroveren’. Franca werd om haar opstandigheid sociaal verstoten maar de dader verdween achter de tralies. Dat was onvermijdelijk omdat Italie al met een been volop in de moderniteit stond. Franca brak de ban.
De Taliban zijn middeleeuws in hun normen en waarden maar die middeleeuwen zijn nog niet eens zo heel lang geleden verdwenen uit de Europese beschaving. Ik ben van 1958. Franca is van 1948. Ze is bijna een generatiegenoot van mij. Dat het er zo niet meer aan toegaat is te danken aan vrouwen die hun stem verheffen maar om als eerste je stem te verheffen, dat vraagt moed en we kunnen dus alleen maar hopen dat ook Afghaanse vrouwen hun stem gaan verheffen omdat ze achterstelling door Talibanmannen niet langer accepteren.
.