(Ontleend aan een tafelredevoordracht, Gotenburg, 2012)
Door Fons Bruijs
(Memoires van een oud-reclameman. Fons Bruijs heeft zijn hele werkzame leven gesleten in de reclamewereld als campagnebedenker en copywriter. Hij kwam overal in Europa. Hij had zijn schetsboek en tekenmateriaal altijd bij zich.)
Ik ben op een aantal terreinen een laatbloeier. Zo ook op politiek gebied. Ik hield me er, behalve tegen verkiezingstijd, vrijwel niet mee bezig. Eerlijk gezegd vind het nog steeds een lastig onderwerp.
Jaren geleden ben ik op een gegeven moment, via een collega voorgesteld aan de toenmalige partijleider van de VVD, Frits Bolkestein. Die had de uitvoering van zijn verkiezingscampagne aan ons communicatiebureau toevertrouwd.
Ik maakte kennis met de liberalen, die gek genoeg niet allemaal oppervlakkige taal uitsloegen uit een damp van sigarenrook. Er waren er bij die zowaar de economie als smeermiddel zagen voor een gezonde democratische en aangename samenleving, zonder direct het eigenbelang voorrang te geven. Ik ontmoette ook collega’s van andere partijen. Luisterde en vergeleek programma’s. Een ontdekking! Er waren erbij, die als je scherp luisterde inhoudelijk hetzelfde wilden als hun tegenstanders.
Ik ontdekte dat hoe extremer en ongenuanceerder politieke opvattingen zijn, hoe groter mijn hekel aan degenen die ze uitdragen. Linkse domheid, rechtse domheid, het is even erg. Met beiden is het geen leven.
Nu wil het geval dat ik in die tijd ook een keer per jaar met een Meuse Reizen – gespecialiseerd in architectuurreizen – een Europese stad bezocht en dat jaar was dat Gotenburg in Zweden. De deelnemers hadden een opdracht: aan het einde van de week moesten we bij het slotdiner een tafelreden houden. Ik stak al volgt van wal, hier volgt mijn relaas:
Zweden heeft op dat botte, ongenuanceerde links-rechtsdenken wat gevonden: ‘De sociaal democratische heilstaat.’Maar is die geslaagd?
Ik zag als puber veel te ouwelijke Bergman-films voor mijn leeftijd. Ze behandelden altijd zware onderwerpen. Altijd over schuld en over god, over hoop en neuken. En veel verlangen. Ik herinner mij een tv programma uit de zestiger jaren. Het ging over een tramverbinding vanuit Stockholm naar de schitterende landelijke buitenwijken. Werken in de stad, wonen in de natuur. Liefde en begrip….iedereen gelijk, in dienst van iedereen en elkaar.
Iedereen gelukkig. Maar bovenal een mooie toekomst voor de kinderen. Een andere film uit Zweden die ik me voor de geest haal liet zien hoe het partnerdelen tot groot geluk kon leiden als je je afgunst en inhaligheid maar los zou kunnen laten, zou de wereld er een stuk beter uit kunnen zien.
Er werd onbedaarlijk in gepaard. Op campings. In buurthuizen, oefenruimtes. Na het kerkbezoek en partijcongregaties. Open en bloot. Ook de kinderen werden voorgelicht over die vrije gewoonten, waaraan hun ouders zich te goed deden. Liefde is vrijheid! Ik herinner me een hysterisch huilende man die spijt had van z’n vrijgevigheid en verhaal kwam halen bij de man aan wie hij zijn vrouw had uitgeleend. Een ontroostbare stumper. Het idee was groots maar werkte niet voor iedereen.
Het was de Zweedse flowerpower die in die tijd onbesuisd over het land woekerde.
Ik werkte hard in die tijd en zag behalve films niet veel meer om me heen dan de plichten die ik vervulde. In dienst van materie die ik wilde bezitten, geld om vrijheid en onafhankelijkheid te kunnen kopen.
De eerste excursie tijdens onze reis had qua toon een beetje de klagerigheid van zo’n Bergman-film. Behalve de Nederlander achter de tafel, zaten er een aantal Zweden die het leed van heel Gotenburg leken te dragen.
Ze praatten ongeveer zo: ”Ja maar, je zult die problemen allemaal maar hebben zoals wij die kennen… We willen meer mensen, meer immigratie. Het is heel moeilijk, ze komen gewoon niet, we zijn onze scheepsbouw kwijt….tja, nou ja, het gaat nu wel weer een beetje, maar toch…het is allemaal heel lastig voor ons moet je weten. Jullie hebben dat niet, jullie zijn een stuk beter af in Nederland dan wij….we hebben ook nooit een goeie slogan gehad. Ja altijd komische, die ons bespottelijk maakten. We worden altijd geringschat door Stockholm…”
Ze klaagden alleen maar en hadden geen enkele oplossing. Daarna bezochten we de buitenwijk Gootsteen, (Gutsten) zoals Ortjens het noemde, ontstaan in de jaren zestig. Precies zo’n wijk als die ik eerder beschreef in dat tv filmpje. (??) Het grote ideaal waar de hele wereld een voorbeeld aan moest nemen. Totaal verloederd! Een mislukking die 15 jaar geleden een tweede kans kreeg. Waarin de nieuwe bewoners op dit moment volop genieten van een dolgelukkig, teruggetrokken leven. Zo’n 120 nationaliteiten leven met elkaar in zo’n 5000 flats. Geïsoleerd en gesegregeerd.
Een leven lang leven in ClubMed! Elke dag feest voor de gewone man. Wie weet wat ze daar niet allemaal weer uitspoken, in die gootsteen? Gisterenavond zei een taxichauffeur dat het een hel was in Gotenburg met als die moslims, die toch nooit van plan waren om te integreren. Daar bleef je moeite mee houden. Dat zou nooit meer iets worden met die mensen. Ik moet dat volk niet!
Sociaaldemocratie? Of het allemaal beter is, daar ben ik nog niet achter. Als ik naar de informatie luister, en zie wat er hier in de stad om me heen gebeurt, voelt het in ieder geval wel iets aangenamer dan in mijn eigen spannende, geëxalteerde hectische, Amsterdam. Met zijn ongeduldige, onverdraagzame, door rood licht rossende, over de stoep scheurende, altijd gelijk hebbende overwegend linkse inwoners. Die het allemaal niet zo nauw nemen met de afspraken, omdat alles moet kunnen. Of je wilt of niet.
Gotenburg voelt voor mij prettig aan, een beetje zoals de jaren zestig in Amsterdam. Maar dat schrijf ik toen aan de niet meer dan negen miljoen Zweden die leven op een oppervlakte die vele malen groter is dan waar wij in Nederland op wonen met zeventien miljoen.
Gisteren zag ik ladingen nieuwe schoolverlaters door de stad trekken in praalwagens. Luidruchtig, uitzinnig en barstensvol hoop. Bergman was er niet bij. Of de sociaal democratische heilstaat heeft gewerkt in Zweden? Ik durf het niet te zeggen. Vraag het de kinderen, die hebben daar zonder twijfel een antwoord op.
Poor people are more happy in Zweden, than poor people in other countries. Rich people too!