Route: Amsterdam-Leipzig-Dresden (Oost-Duitsland)-Warschau-Bialystok (Polen)-Vilnius-(Litouwen)-Riga-(Letland)-Tallinn-(Estland)-Helsinki-(Finland)-Stockholm-(Zweden)-Kopenhagen-(Denemarken)-Hamburg-(Duitsland)-Amsterdam-(Beverwijk). Per trein en per (mini-)bus (Vilnius-Riga). Duur: 24 juni-14 juli 2023.
We dachten: We doen alsof we weer twintig zijn, we gaan met een rugzak door Europa trekken, met de trein, met ‘Interrail’. We wilden naar Noord-Oost-Europa omdat we (Karin van Dam en Erwin van den Brink) daar allebei nog nooit waren geweest. We reisden via het voormalige Oost-Duitsland door Polen en vervolgens door de Baltische landen Litouwen, Estland en Letland naar Finland en Zweden om via Denemarken en Noord-Duitsland naar huis te reizen. Allemaal in drie weken.
Gewapend met smartphone en tablet, bankpas en creditcard, deden we (met name Karin!) onderweg de treinreserveringen en hotelboekingen. En ja, met behulp van ‘the man from seat 61’, natuurlijk. (https://www.seat61.com/)
Het was hoogseizoen en in de stadscentra was het druk maar die drukte stelt doorgaans weinig voor vergeleken met de toeristische congestie in steden als Amsterdam. Wandelde je even het centrum uit, dan verstomde alras het geroezemoes en heerste er overal een landerige rust, ook in Vilnius en Riga. De musea die we bezochten hadden, ook als ze nieuw waren, vaak iets tijdloos en misten die onbedwingbare neiging om de collectie te conceptualiseren tot telkens weer een actuele thematische tentoonstelling. Iets waar je in musea alhier soms doodmoe van wordt.
We bezochten een Stasi-museum in Leipzig. Het wemelt in deze contreien van de Stasi- dan wel KGB-musea die in allerlei toonaarden getuigen van het absurde, paranoïde maatschappelijke, politieke, klimaat in de satellietstaten van de toenmalige Sovjet-Unie. Vaak zijn het voormalige kantoren van die diensten die na 1990 zoveel mogelijk in oorspronkelijke staat zijn achtergelaten: cellen, verhoorkamers, allerlei afluisterapparatuur, machines om enveloppen open te stomen. Allerlei vindingrijkheid van de staat om zijn eigen burgers te bespioneren.
Toen we het stedelijk kunstmuseum in Bialystok wilden bezoeken, trommelde de caissière achter het loket eerst in allerijl een suppoost op die ons door de zalen rondleidde en die bij ons vertrek het museum weer sloot. Het toeristische informatiekantoor in het gemeentehuis leek potdicht maar de deur was te openen en een zeer bereidwillige gemeenteambtenaar stond ons bij afwezigheid van de officiële informatrice te woord in haar beste Engels. (We wilden namelijk het laatste Europese oerbos bezoeken dat niet ver buiten Bialystok ligt.) Er rijdt een treintje naar toe over een oud houtvesters-spoorlijntje. Het oerbos zelf bleek verboden toegang – want anders zou het alras geen oerbos meer zijn. Het treintje bleek een geliefd uitstapje te zijn voor lokale mensen. Veel opa’s en oma’s met kleinkinderen in een rammelend en schuddend dieseltreintje. Een uur kedeng-kedeng heen en na een uurtje verpozen op een desolate pleisterplaats weer een uurtje kedeng-kedeng terug.
Wat opvalt: De recente geschiedenis is overal nadrukkelijk aanwezig. Het Baltische is beurtelings gekoloniseerd, geknecht, door de Russen, Duitsers en toen weer de Sovjet Unie wat ook neerkwam op: Russen. En pas sinds 1990 voelen de Litouwers, Letten en Esten zich echt vrij. Maar iedereen weet nog hoe de Russische knoet voelde en anders weten ze het wel uit directe overlevering door hun ouders en grootouders.
Om van Vilnius (Litouwen) naar Riga (Letland) te reizen, boekten we een sightseeing trip in een mini bij Laura Šalnaitė, die we online hadden gevonden. Ze spreekt rap Engels en bezorgde ons een onvergetelijke dag met haar talloze anekdotes over de omgeving maar vooral ook over haar familie, haar ouders en grootouders die de getuigen zijn geweest van de Duitse en Russische bezetting, de recente geschiedenis: de Goelag en de concentratiekampen. We bezochten de plek van het voormalige concentratiekamp Salaspils (vanaf 1940 een Sovjet ‘heropvoedingskamp’, vanaf 1941; Duits doorgangskamp Kurtenhof en vanaf 1944 een voorportaal van de Russische ‘Goelagarchipel’, een netwerk van concentratiekampen voor politieke gevangenen). Beklemmend en indrukwekkend.
Ze liet bracht ons ook naar een berg vol kruizen vlakbij Riga. Die plek fungeerde tijdens de Sovjetbezetting (tot 1990) als verzetsmonument: Hoe fanatieker de sovjets de kruizen verwijderden, des te meer plaatsten (katholieke) Litouwers er ’s nachts nieuwe terug. https://en.wikipedia.org/wiki/Hill_of_Crosses.
Van Riga (Letland) naar Tallinn (Estland) boekten we een plek in een lijnbus van Ecoliner, een busmaatschappij. Internationale treinverbindingen zijn er nog niet tussen de Baltische landen. De grens van Polen naar Litouwen oversteken per trein en vervolgens die van Litouwen naar Letland en tenslotte die van Letland (via Valga) naar Estland is een horde nemen. Er rijden veel bussen, Flixbus, en Ecoliner zijn namen die we veel zijn tegengekomen. Toen we van Letland naar Estland reisden, ging dat via de grensovergang in Valga /Valk. Het spoor voert via Valga dat half Lets en half Ests naar Tallinn. We stapten per ongeluk een halte te vroeg uit, voor Valga, in the middle of nowhere. Rare gewaarwording als je de trein in de verte ziet verdwijnen en je staat met een paar medereizigers in de berm van de spoorbaan: verder niets dan ruisende bomen. Maar er bleek daar een gratis buurtbus te stoppen die ons het stadje in bracht. We hebben hier op de grens gestaan die dwars door Valga/Valka loopt. Je komt per trein aan uit Letland en vier uur later vertrekt een trein naar Estland. Maar zowel de Polen als ook in de Baltische staten is men met Europees geld als een dolle spoor- en snelwegen aan het bouwen.
In Polen en in de Baltische landen heerst alom een intense betrokkenheid bij de oorlog die Oekraïne voert tegen de Russische invasie. Overal wappert de Oekraïense vlag en dragen mensen linten in de Oekraïense kleuren. De Polen, Litouwers, Letten en Esten grijpen elke mogelijkheid aan om hun solidariteit met de Oekraïense vrijheidsstrijd te uiten. Op een gegeven moment zagen we grote billboards langs de weg staan met de tekst “Did you Call Russia today?” Het blijkt een actie te zijn om Russisch sprekende Litouwers een telefoonnummer in Rusland te laten bellen om een gesprek aan te gaan met een Rus over de oorlog die zij geen oorlog mogen noemen van hun regering: “ #CallRussia heeft één simpel doel: Russisch sprekende vrijwilligers van over de hele wereld in contact brengen met Russen, een rustig gesprek voeren, betrouwbare feiten geven over de meedogenloze en illegale aanval van Vladimir Poetin op Oekraïne.”.
Wat je verder bijblijft is de ruimte, de leegheid: een eindeloos landschap van bossen afgewisseld met akkers en af en toe een dorp of stadje alwaar altijd een grote dealer van landbouwwerktuigen, tractoren, combines, e.d. Niet eens zozeer veeteelt, maar akkerbouw en enorme houtvesterijen, bosbouw. Voor Nederlandse ‘piekbelasters’ moeten hier nog zeeën van stikstofruimte zijn. Er is veel, wat Laura ‘corporate farming’ noemde: grote bedrijven die steeds meer moeite hebben om aan jong personeel te komen omdat de jeugd naar de grote steden trekt en wil werken in de IT of het toerisme. Van Tallinn deden we een dagtrip naar Helsinki waar we de openbare bibliotheek bezochten. Een paar dagen later hebben we de nachtboot van Tallinn naar Stockholm genomen. Van daar een snelle trein naar Kopenhagen. Ze zijn relatief proper en goed te belopen want niet zo groot als Londen, Parijs of Rome en beduidend minder druk. We zullen er zeker nog eens heen gaan.