Je denkt aan de Goten uit Asterix en Obelix als aan een soort van roodharige wildemannen uit Noord-Europa. Gothic is een stijl voor meisjes die zwarte kleren aantrekken en hele dikke zwarte oogschaduw dragen en dansen op keiharde muziek. Je denkt aan Engelse spookverhalen, Jack the Ripper, Dracula, Edgar Allen Poe en Harry Potter. Of aan Batman’s imaginaire stad Gotham (Gotham by gaslight, 2018, https://en.wikipedia.org/wiki/Batman:_Gotham_by_Gaslight).
Die beetje sinistere, duistere, spookachtige sfeer komt natuurlijk uit Scandinavië. Kijk naar hun films, lees hun boeken (de thrillers!) het zijn allemaal niet bepaald lachebekjes die daarin rondlopen. Louis Couperus dompelde zich er in onder in Van de koele meren des doods. De lol hebben ze er niet bepaald uitgevonden, een uitzondering daargelaten natuurlijk, zoals Pipi Langkous. En Gotenburg ligt in Zweden.
Ten tijde dat de Gotiek ontstond, in de twaalfde eeuw in de streek Ile de Frans rond Parijs, werd ze helemaal niet zo genoemd. De term gotisch was een scheldwoord en werd bedacht door de Italiaanse Renaissance-architect Giorgio Vasari omstreeks 1550. Hij duidde er de bouwkunst van de Noord-Europese Middeleeuwen mee aan. Immers, in Italië was de bouwkunst grotendeels Romaans gebleven, gekenmerkt door ronde bogen. Kijk naar bijvoorbeeld de Sint Pieter, gebouwd vanaf de zestiende eeuw nadat ze de bestaande basiliek hadden gesloopt. Zo bleef alles lekker stug Romaans.
We danken het woord Gotiek dus aan Italiaanse kinnesinne: het momentum van de technologische en dus ook bouwkundige vooruitgang bewoog zich namelijk inderdaad naar Noord-Europa en was omstreeks de twaalfde eeuw aangekomen in Frankrijk dat zich steeds meer unificeerde als koninkrijk en die centralisatie van macht in het Parijse bekken vond uitdrukking in bouwkundige vernieuwing.
De gotische spitsboog leidt gewelfkrachten namelijk veel beter af in de muren en fundering waardoor hogere constructies mogelijk werden met grotere ramen die meer licht binnen laten. Overdadige lichtinval door enorme glas-in-loodramen onderscheidt de gotische kathedralen, waarvan de meesten in Frankrijk staan, van de meestal vroegere Romaanse bouwwerken.
Toch ontkwam ook Italië heus niet aan de gotiek: de dom van Milaan en het Dogenpaleis in Venetië zijn voorbeelden. Maar de Gotiek werd een pan-Europese bouwstijl met lokale substijlen zoals de Tudorboog in Engeland.
Het bouwen aan die gebouwen is nooit klaar. Vooral kathedralen waren zulke gigantische projecten dat de bouw tussentijds vaak stil kwam te liggen door geldgebrek, oorlog of hongersnood. Zo is de beroemde Dom van Keulen (vanaf 1248) pas na zes eeuwen voltooid in 1880.
Omdat hij in de Tweede Wereldoorlog zwaar beschadigd werd door Britse luchtaanvallen, liet de Britse Berta Woodward in 2012 haar vermogen van 350.000 euro na aan de Dom voor de nog altijd niet voltooide restauratie. Het geeft aan hoe diep deze gebouwd zijn verankerd in ons collectieve geheugen. De brand die vorig jaar april de Parijse Notre Dame grotendeels verwoeste maakte over de hele wereld heftige emoties los.
Het restauratie- en onderhoudswerk aan deze bouwwerken is zo specialistisch dat de metselaars, steenhouwers, beeldhouwers, timmerlieden en glazeniers van land naar land, van project naar project trekken. Ook dat gaat zo al eeuwen. Uit deze nomadische beroepsbevolking is de Vrijmetselarij ontstaan.
De gotiek evolueerde in de negentiende eeuw naar de neogotiek die je inderdaad behalve in kerken ook veel terugziet in wereldse ‘Gotham-achtige’ bouwwerken zoals de Britse Houses of Parliament uit de Victoriaanse tijd rond 1820-1830. Gotiek bleef de dominante bouwtechniek totdat bouwen in gewapend beton nog grotere overspanningen mogelijk maakte.