CONTACT

info@thesoulofeurope.com

Waarom ‘de ziel van Europa’?

Europa wordt aangevallen. We kunnen deze dreiging alleen afwenden als Europa eensgezind is. Zolang eensgezindheid ontbreekt, is Europa een speelbal van kwade machten.

Lees meer

unanimously defending human dignity

Natiestaat of staatnatie?

Van natie naar staat of van staat naar natie

Het Amerikaanse tijdschrift Foreign Affairs stuurt mij elke week zijn ‘Weekendread’ en deze week is dat een essay van Jill Lepore uit 2019 Zij is een Amerikaanse historicus die veel heeft geschreven over de vorming van naties en staten. Ze begint haar verhaal met een rede van een andere historicus, Carl Degler voor de American Historical Society uit 1986.

Degler verwijt zijn collega’s dat zij het verhaal van de natie niet meer vertellen omdat nationalisme in onze kosmopolitische tijd klinkt als iets fout uit een donker verleden. “Maar”, zegt hij, “als wij, historici, nalaten een nationale geschiedenis te vertellen dan zullen anderen die minder kritisch en minder geïnformeerd zijn die taak van ons overnemen.” En dat kan wel eens helemaal verkeerd uitpakken.

En Lepore voegt eraan toe: ”Want de hardnekkigheid van nationalisme maakt dat er nooit gebrek is aan charlatans die bereid zijn om op het gemoed van mensen te werken door met behulp van valse mythen en profetieën sluimerende vooroordelen en haatgevoelens aan te wakkeren.  Wanneer serieuze historici de studie van de natie opgeven, wanneer geleerden stoppen met het schrijven van een gemeenschappelijke geschiedenis voor een volk, dan sterft het nationalisme niet. Dan verzwelgt het nationalisme de vrije open liberale samenleving.”

We kunnen nationalisme dus niet van zijn kwalijke trekken ontdoen door het dood te zwijgen.

Lepore haalt de historicus David Armitage aan. Hij stelde dat de VS iets anders is dan een natiestaat. Dan is er eerst een natie, een volk met een eigen etniciteit, die vervolgens een staat wil stichten. Zoals de Joden, een volk, de staat Israël stichtten.

De VS waren na 1776 nog geen natie. Hoewel ze etnografisch Britten waren wilden ze dat absoluut niet zijn. Tegen Britten, de Britse Kroon, waren ze immers juist in opstand gekomen. Bovendien kwamen er al snel immigranten van allerlei pluimage uit verschillende delen van Europa. De staat-zonder-nationale-identiteit moest hier de inhoud van een natie krijgen door te worden geladen met een ‘nationaal bewustzijn’. Zolang dat nog niet het geval was, waren de VS een (kunstmatige) ‘staatnatie’.

“Een gemeenschappelijke geschiedenis is fundamenteel voor het in stand houden van nationale verbondenheid”, merkte de historicus Thomas Bender ooit op. “Naties zijn onder meer een collectieve overeenkomst, deels afgedwongen, die een gemeenschappelijke geschiedenis gebruikt als basis voor een gedeelde toekomst.”

Hier dringt zich een parallel tussen de VS van de achttiende eeuw en de Europese Unie van de eenentwintigste eeuw. De EU is evenmin een natie. Het is een samenwerkingsverband tussen natiestaten. De lidstaten van de EU zijn soevereine landen met een nationale geschiedenis en een eigen cultuur en taal. Met een eigen culturele identiteit.

Die identiteitsbeleving is politiek activistischer geworden naarmate grenzen vervaagden en de wereld groter en onheilspellender werd. Als het dan (economisch) even tegenzit, schiet het populisme gemakkelijk wortel. De grenzen moeten weer dicht. De populistische kritiek op de EU is dat het een ‘superstaat‘ is die ons knecht. De EU mist identiteit. Mensen kunnen zich er niet mee vereenzelvigen of zich erin thuis voelen zoals in hun ‘vaderland’. Dat dit vaderland ook maar een deels mythisch verzinsel is, doet er niet toe. Het voelt als echt, waarachtig.

Patriotten voor Europa’ is een nieuwe fractie in het Europees Parlement waarin verschillende nationalistische en radicaal-rechtse partijen uit verschillende lidstaten van de EU samenwerken, verenigd in hun afkeer van de EU – althans van de EU zoals die tot nog toe vorm heeft gekregen: Op basis van een aantal voor de meeste mensen nogal abstracte,  idealen en ‘waarden’ zoals mensenrechten en rechtsstatelijkheid.

Patriotten voor Europa werd op 30 juni 2024 opgericht in Wenen door de Hongaarse partij Fidesz, de Tsjechische ANO 2011 en de Oostenrijkse Vrijheidspartij (FPÖ).

Hier lijkt te gebeuren waar Carl Degler in 1986 voor heeft gewaarschuwd: De zittende Europese elite heeft koudwatervrees voor een ‘Europees nationalisme’ of het wat meer vergoelijkende ‘patriottisme’. Dat is omdat het getamboereer op nationale trots te veel herinnert aan de donkere jaren 1930 waarin onder dat banier het fascisme ontlook. Dat leidde tot de Tweede Wereldoorlog. Dat mocht nooit meer gebeuren en daarom werd het Europese vredesideaal voor het nationale patriottisme in de plaats gesteld.

Jill Lepore introduceert vervolgens ook de historici David Armitage en George Bancroft.

Armitage zegt: “Er is naast de natiestaat ook een beest dat we de staat-natie zouden kunnen noemen, die ontstaat wanneer de staat wordt gevormd nog voordat er enig gevoel van nationaal bewustzijn aanwezig is.” Dit is de Europese Unie maar het gold in 1776 ook voor de Verenigde Staten. De geschiedenis van de VS heeft laten zien hoe moeizaam en pijnlijk vervolgens de geboorte is van een natiestaat. Ik roep alleen even het bloedige schisma in herinnering van de Amerikaanse Burgeroorlog (1863-1865) waarvan de littekens nog steeds pijn doen.

Bancroft deed daarom een poging om de oprichting van de Verenigde Staten onvermijdelijk te laten lijken, de groei onverbiddelijk en de geschiedenis eeuwenoud. Hij benadrukte de Britse erfenis en vierde de Verenigde Staten als een pluralistische en kosmopolitische natie met voorouders over de hele wereld: “De oorsprong van de taal die we spreken voert ons naar India; onze religie is van Palestina; van de gezangen die in onze kerken worden gezongen, werden sommige voor het eerst gehoord in Italië, andere in de woestijnen van Arabië, weer andere op de oevers van de Eufraat; onze kunsten komen uit Griekenland; onze rechtspraak uit Rome.”

Het lijkt wel een blauwdruk voor eveneens het ontstaan van een Europese Natie die eveneens beroept op universele waarden maar wordt doorklieft door oude, diepe culturele breuken tussen de Orthodoxe, de Katholieke en de Protestantse wereld, en ook de Islamitische wereld. Tussen noord en zuid, oost en west. En niemand weet hoe die continentale mentale aardplaten langs elkaar schuren en botsen in tijden van onheil. Hoe vinden we in Europa een ‘common ground’?

https://platformoverheid.nl/de-europese-natie