Poetin heeft Navalny onsterfelijk gemaakt

Een held die het opnam tegen de Russische staat en dat heeft bekocht met zijn leven. En: Die wist dat dit zou gebeuren en zijn aanstaande vernietiging uitgebreid heeft gedocumenteerd. We hebben de documentaire waarmee Navalny en de zijnen een Oscar wonnen, nogmaals bekeken. De docu die hij samen met Bellingcat maakte over de aanslag op zijn leven die hij overleefde. Niet alleen een kroniek van een aangekondigde dood, maar ook een fabelachtige ontmaskering van de Russische staat onder Poetin als repressie-apparaat. Er dringt zich een vergelijking op met een terminale patiënt in een hele lange aflevering van het televisieprogramma ‘Over mijn lijk’. Hij zegt op een gegeven moment ook dat hij ‘binnenkort zal worden gemold’, een zegswijze uit het criminele milieu. Hij zag zijn onafwendbare liquidatie onder ogen als een Romeins gladiator: ‘Zij die gaan sterven, groeten u’.

Daarbij steekt Poetins narratief wat magertjes af. Hij beschikt over leven en dood zoals de Romeinse keizer: Duim omhoog of duim neerwaarts waarbij de keizer altijd angstvallig de stemming onder het publiek peilde. In de film die wij zien (in het westen althans) is hij de ‘villain’, de schurk en Navalny de held. In de ‘global south’ is dat misschien anders. Daar zijn Poetins Wagnerhuurlingen een redder in de nood in de zoveelste burgeroorlog waarin de geredden daarvoor betalen met lijfeigenschap.

Je zou denken: Rusland is een dictatuur. Laat die hele juridische poppenkast voor wat het is, en had hem meteen doodgeschoten zoals gebruikelijk was onder Stalin. Maar zo werkt het niet meer. Met alle westerse decadentie die de Sovjet-nomenklatoera na 1990 gretig importeerden, sijpelde ook de digitale communicatietechnologie naar binnen waardoor ook onder jongeren een soort burgerlijk discours ontstond met een eigen sociale code waar de informatiesturing van de staat weinig vat op heeft. (De ouderen kijken vooral naar de oude media, televisie, waar de staat de programmering volledig onder controle heeft. Televisie voert een demografisch achterhoedegevecht; ze is bezig uit te sterven.).

Navalny’s programma verspreide zich niet alleen via online naar jongeren, het is ook ongelofelijk eenvoudig. Het pleit voor een eerlijke overheid. Die bestaat nu uit dieven en bedriegers. Die boodschap is voor iedere Rus kraakhelder en volledig herkenbaar. En daarom is dat ook buitengewoon bedreigend voor de machthebbers. Zonder enige publieke legitimiteit valt de macht alleen te handhaven met repressie. Dat maakt machthebbers enorm onzeker. Als het publieke sentiment echt massaal omslaat hangt hun voortbestaan aan een zijden draadje.

Poetins sociale contract met ‘zijn’ volk begint steeds meer barsten te vertonen nu vrouwen beginnen te eisen dat hun zonen en mannen terugkomen van het front, levend. Rusland voert oorlog met wapens maar vooral met heel veel tamelijk achteloos verspilde mensenlevens.

Navalny danste een macabere dans met zijn noodlot. Hij leefde zijn leven met doodsverachting. Wat hij heeft laten zien is het verschil tussen een westerse rechtstaat en de Russische staat. In Rusland belichaamt de staat vooral macht. Punt. Bij ons belichaamt de overheid vooral verantwoordelijk bestuur waarbij de gevolgen van haar handelen voor individuele burgers centraal staat. Vandaar dat de ‘toeslagenaffaire’ een nationaal schandaal werd, ook al duurde dat lang.

Wie in Rusland over de staatsmacht beschikt kan die naar eigen believen, willekeur inzetten. Het staatsapparaat dekt diens handelen toe met allerlei quasi-juridische procedures en rituelen die een zekere legitimiteit suggereren. Een quasi-rechtstaat. Maar iedereen weet dat dit schijn is. Rusland, de zogenaamde Russische Federatie, is een potemkinstaat*. Alles is façade, decor, bordkarton. Niets is wat het lijkt. *_{(naar Prins Potemkin, de naamgever van de zogenoemde potimkindorpen, façades die de armoede aan het oog van de tsarina moesten onttrekken. zie https://nl.wikipedia.org/wiki/Grigori_Potjomkin.)}

Het is een dievenstaat die gerund wordt door een ontspoorde nomenklatoera, de bevoorrecht kaste van Sovjetbureaucraten die na 1990 zijn zakken is gaan vullen met belastinggeld en gemeenschapsgoederen. In Europa, zeker in de Europese Unie, kennen we een overheid waarbij de macht altijd gepaard gaat met verantwoordelijkheid.

Als de overheid of de staat bij ons iemand gevangenzet, detineert, dan is zij ook verantwoordelijk voor een goede aan regels gebonden zorg voor de gedetineerde. De straf is namelijk vrijheidsontzegging. Een veroordeelde wordt opgesloten. Zijn of haar privacy wordt ingeperkt. In uitzonderlijke gevallen kan een gedetineerde ook worden geïsoleerd van medegevangenen.

In Rusland hoeft de ‘macht’ zoals de overheid daar heet, degene die aan haar regime zijn onderworpen niet menselijk of menswaardig te bejegenen. Zij zijn geen individuen maar eerder ‘objecten’, onderdanen. Het is niet abnormaal om ze te laten lijden, of dreigen ze te laten lijden, om ze in het gareel van de staat te houden. Het is dus niet uitzonderlijk of verontrustend dat iemand in detentie overlijdt. Daar valt voor de autoriteiten altijd wel een administratieve mouw aan te passen. Het hoort er gewoon bij.

Daarom is het belangrijk dat westerse leiders vastbesloten zijn om Rusland deze oorlog in Oekraïne niet te laten winnen.