Door zijn ‘herverkiezing’ in oorlogstijd
15.01.2024
Tatjana Stanovaja /Carnegie Politika, vertaald en bewerkt door Erwin van den Brink
De ‘speciale militaire operatie’ in Oekraïne onderwerpt het Poetinregime aan de logica dat de oorlog die volgens Poetin geen oorlog mag heten inmiddels het leven van alle gewone Russen is binnengedrongen. De regering is gedwongen zich te onderwerpen aan de realiteit die zij zelf heeft gecreëerd. Het lijkt misschien alsof de presidentsverkiezingen in maart een formaliteit zijn. Toch heeft deze administratieve procedure een eigen politieke logica, en dus ook een eigen intriges.
Het Kremlin was overtuigd dat voor de toekomst van Rusland een civiele agenda nodig is met sleutelwoorden als ‘prestaties’, ‘vooruitgang’ en ‘ontwikkeling’. De oorlog die niet zo genoemd mag worden zou daarentegen zou iets tijdelijks zijn dat geen rol speelt in het openbare leven en de publieke opinie.
Daar zou de megatentoonstelling ‘Rusland’ voor zorgen in het VDNK- complex in Moskou., Daar worden de veronderstelde prestaties van het land getoond . Daarom hadden zijn adviseurs de president ertoe aangezet ‘Rusland’ te gebruiken als decor om aan te kondigen dat hij zich opnieuw kandidaat zou stellen.
Uiteindelijk mompelde Poetin als antwoord op een onhandig geënsceneerd verzoek van een voormalige militaire commandant van de Donbas, ‘dat het land vecht voor zijn voortbestaan, en dat iedere Rus zijn steentje moet bijdragen.’ Deze boodschap bereidt het publiek voor op een langdurige politieke mobilisatie, die het grote publiek stap voor stap medeplichtig maakt aan militaire beslissingen.
Dat moedigt opofferend patriottisme aan, maakt de geesten rijp voor het opofferen van hun kostbaarste bezit, hun kinderen, ter wille van de overwinning. Familieleden die pleiten voor het demobiliseren en naar huis sturen van lichtingen met hun geliefden die al vanaf 2022 onafgebroken aan het front zijn, worden intussen afgeschilderd als egoïsten die hun persoonlijke belang boven dat van de natie stellen.
Nu het bewind alles inzet op de oorlog als de dominerende factor van het dagelijks leven is dat een politieke keuze die de repressie zal verergeren en de Russische politiek nog onverdraagzamer en meedogenlozer zal maken.
Mediasterren die in december een extravagant ‘bijna naakt’ feest in Moskou bijwoonden en dat op sociale media etaleerden belandden aan de juridische schandpaal van de regering. Een feestganger is veroordeeld tot gevangenisstraf onder de beruchte Russische ‘homopropaganda’-wetten. Het regime wendt zich tot steeds radicalere vormen van optreden tegen alles wat vijandig is, ook al komt die “dreiging” van een groep die politiek tandeloos is zoals de Russische showbusinesswereld.
Zo begint de oorlog Poetin steeds meer zijn eigen regels te dicteren. De president en zijn entourage raken steeds meer verstrikt in de nieuwe oorlogsrealiteit die zij zelf hebben gecreëerd. Door voor oorlog te kiezen is Poetin de controle daarover kwijtgeraakt: oorlog kent namelijk een eigen dynamiek. Poetin is doodsbang voor de volkswil. Protesten tegen de plotselinge prijsstijging van eieren, noopten hem tot direct ingrijpen om onvrede de kop in te drukken. Poetins gedrag in de aanloop naar de verkiezingen laat zien dat hij elke vorm van sociale onrust tot elke prijs wil vermijden: bijna alsof hij zich kandidaat stelde voor herverkiezing in een democratisch land en niet in een dictatuur in oorlogstijd.
Diezelfde beduchtheid voor de stem des volks laat de reactie van de regering zien op de protesten van vrouwen van mannen die al sinds de herfst van 2022 aan het front zijn en die nu graag zouden zien dat hun echtgenoten en zonen worden afgelost door een nieuwe lichting rekruten. Extra dienstplichtigen mobiliseren wil Poetin ook niet vanwege de protesten die dat weer zou oproepen. De presidentiële regering heeft daarom de regionale gouverneurs opgedragen de radeloze familieleden te sussen, maar zonder toevlucht te nemen tot arrestaties, omdat dit alleen maar tot verdere verontwaardiging zal leiden .
Poetin zit klem: Het weigeren van verlof aan wie al lang onder de wapenen is, zou tot een explosie van woede kunnen leiden – zelfs onder degenen die de oorlog steunen. Maar de eerste mobilisatiegolf veroorzaakte al direct paniek onder de Russen en veroorzaakte een massale uittocht van mannen in de dienstplichtige leeftijd.
Een ander potentieel explosief onderwerp is de campagne om abortussen in Rusland te beperken. Sinds november wint een campagne van religieuze activisten en conservatieve parlementariërs aan kracht, waarbij afzonderlijke regio’s abortus tot een administratief misdrijf maken. Het had zo’n momentum gekregen dat afgevaardigden van de Doema al begonnen waren met het opstellen van wetsvoorstellen voor beperkingen op federaal niveau. (De lage vruchtbaarheid en dientengevolge vergrijzing en bevolkingskrimp is eerder te wijten aan endemisch alcoholisme onder met name jonge mannen waardoor hun gemiddelde levensverwachting de laatste decennia dramatisch is gedaald.)
Toch blijkt uit peilingen dat de meerderheid van de Russische samenleving tegen een verbod is. Daarom zei Poetin tijdens zijn persconferentie dat vrouwen zelf moeten kunnen beslissen. Als bij toverslag hebben de wetgevers hun anti-abortusinitiatieven onmiddellijk ingeperkt.
Deze reacties op de netelige kwesties van mobilisatie en abortus bewijzen dat het Kremlin en Poetin persoonlijk de publieke opinie in de gaten houden en dat zij de dreiging van massale protesten serieus nemen. Hoe nauw het Kremlin ook de televisie controleert en hoe meedogenloos het de oppositie verplettert, de objectieve agenda legt haar eigen actielogica op en verraadt Poetins angst voor de onvoorspelbare massa.
Niemand kan voorspellen waar de explosie van sluimerende onvrede zal komen. Nauwelijks was het nieuwe jaar begonnen of de vriestemperaturen in de regio Moskou leidden tot storingen in de nutsvoorzieningen, waardoor meer dan 110.000 mensen zonder verwarming kwamen te zitten . De regionale gouverneur, Andrei Vorobyov , werd aangevallen en Poetin, die zich de afgelopen jaren zoveel mogelijk heeft gedistantieerd van de dagelijkse agenda, moest de situatie persoonlijk op zich nemen . De reden voor deze zeldzame interventie is dat eventuele verkiezingen, inclusief de komende stemming in maart, de schijnwerpers richten op verschuivingen in de relatie tussen de overheid en de samenleving. En nu, in oorlogstijd, is de inzet zo hoog dat het Kremlin elke uiting van massale ontevredenheid nauwgezet moet volgen.
Voorafgaand aan de feestdagen nam Poetin deel aan enkele werkelijk bizarre scènes op televisie waarin het zijn rol was om kinderdromen waar te maken. Op dit moment is de president zowel de Kerstman, die de vaderlijke zorg voor zijn volk belichaamt, als de leider van een natie in oorlog, die de ouders van deze kinderen naar het front stuurt. Deze politieke oxymoron is het resultaat van een gebrek aan een unanieme visie op de toekomst van Rusland. Verschillende facties binnen het regime zijn op dit punt met elkaar in conflict, en dat verzwakt uiteindelijk de president.
Lees ook:
https://www.chathamhouse.org/2023/12/putin-faces-growing-threat-wives-and-mothers-mobilized-soldiers